ZA MEDICINSKE RADNIKE
Sportistkinje prolaze redovne ljekarske preglede i laboratorijske analize, ali važni signali o nastajanju problema često ostaju izvan standardne liste. Kroz cijeli životni vijek, od brzog rasta i hormonskih promjena u adolescenciji, do novih metaboličkih i kardiovaskularnih rizika u menopauzi, svaka starosna grupa nosi svoje skrivene ranjivosti. Dodavanjem ciljanih provjera (za zdravlje kostiju, hormonsku ravnotežu, funkciju karličnog dna, mentalnu dobrobit i dr.) u rutinski pregled, ljekari mogu rano otkriti probleme, precizno prilagoditi intervencije i pomoći sportistkinjama da ostanu zdrave, otporne i konkurentne. U nastavku su ključne „zaboravljene“ provjere za svaku fazu sportske karijere.
Grupa 1: Pubertet i adolescencija (≈ 12–18 godina)
- Skrining gustine kostiju (DXA), posebno kod neregularnih ciklusa ili stres‑fraktura
- Status vitamina D i feritin kod svih tinejdžerki s menstruacijom, ne samo onih s očiglednom anemijom
- Pregled vođenja menstrualnog dnevnika uz analizu obrazaca oligomenoreje (rijetkih menstruacija) ili anovulacije (izostanka ovulacije). To kod sportistkinja ukazuje na rizike koji se često ne prepoznaju na vrijeme, jer se ne doživljavaju kao “zdravstveni problem” ako menstruacija povremeno izostane.
- Skrining poremećaja ishrane i procjena slike tijela (često izostaje ako gubitak težine nije drastičan)
- Provjera funkcije karličnog dna: čak i adolescentkinje bez porođaja mogu razviti rane znakove stres‑inkontinencije pod velikim opterećenjem
- Formalna procjena mentalnog zdravlja
Grupa 2: Reproduktivna dob (≈ 19–45 godina)
- Ponovljeni skrining gustine kostiju (DXA), kod oligomenoreje/amenoreje i povremeni nedostatak menstruacije remeti izgradnju koštane mase
- Funkcija karličnog dna: rutinska pitanja o ispuštanju mokraće pri kašljanju, skoku ili podizanju; formalni pregled ili upitnik
- Psihosocijalni stres i burnout: standardizovani upitnici za anksioznost, depresiju i pretreniranost
- Ženska kardiološka specifičnost: razlikovanje „srca sportistkinje” od patologije na EKG‑u/ehou zahtijeva stručnost u ženskim normama
- Zdravlje dojki: dinamična procjena potpore grudnjakom (pokret tkiva u sportu), a ne samo statični pregled dojki
Grupa 3: Perimenopauza (≈ 45–55 godina)
- Praćenje gustine kostiju najmanje na svake 1–2 godine dok estrogen opada (često se zanemari dok ne dođe do lomova)
- Kardiometabolički rizik: detaljni lipidni paneli, test opterećenja glukozom i ambulantno praćenje krvnog pritiska
- Procjena sna i raspoloženja: ciljana pitanja o nesanici, noćnom znojenju i promjenama raspoloženja
- Zdravlje karličnog dna i genitourinarnog sistema: evaluacija hitnosti mokrenja, inkontinencije ili spuštanja karličnih organa (prolaps)
- Procjena seksualnog zdravlja: suvoća, nelagoda i dispareunija (bol prilikom seksualnog odnosa)
Grupa 4: Menopauza (≈ 55+ godina)
- Procjena rizika od osteoporoze
- Kardiovaskularni skrining s ergometrijom ili kalcijumskim scoringom
- Funkcionalni testovi mišićne mase za otkrivanje starosno povezane sarkopenije (npr. test ustani‑sjedi)
- Procjena kognitivnih funkcija i raspoloženja: kratki neurokognitivni testovi i skale za depresiju kao dio rutinske kontrole
- Provjera urogenitalnog zdravlja: simptomi prolapsa, česte infekcije ili inkontinencija često se zanemaruju kad fokus bude na srcu i kostima
Dodatne laboratorijske analize (sve starosne grupe):
- KKS (hemoglobin, hematokrit, indeksi eritrocita) za otkrivanje nedostatka gvožđa
- Metabolički profil (glukoza, elektroliti, parametri jetre i bubrega)
- Hormonski paneli po uzrastu—FSH/LH/estradiol kod adolescenata i u perimenopauzi; TSH/T4 i androgeni (DHEA, testosteron) kod odraslih
- Nutritivni markeri: feritin, vitamin D, B12, folati, te albumin ili prealbumin kao indikator unosa proteina i sumnji na RED‑S
Ugradnjom ovih ciljanih provjera u svaki godišnji ili polugodišnji sportsko‑medicinski pregled, ljekari mogu otkriti „skrivene” rizike koje standardni protokoli često propuštaju i pomoći sportistkinjama da ostanu zdrave, spremne i u vrhunskoj formi.